گروه اسمی _ وابسته های اسم بخش اول

اهداف یادگیری:

فراگیری انواع وابسته ها

آشنایی با صفت بیانی و انواع ترکیب اضافی

در طرح درس های پیشین با وابسته ی پسین و پیشین آشنا شدیم اکنون برای فراگیری بهتر به بیان کارکرد و تطبیق این آموخته ها می پردازیم.

کارکرد وابسته در گروه اسمی این است که برخی از ویژگی های هسته را توضیح می دهد یا این که نکته ی جدیدی به آن می افزاید؛ مانند : کلاس بزرگ

تمرین :

اکنون به هسته های موجود در جملات زیر و وابسته های آن ها دقت کنید:

پیش از آن که صدای کودک گرسنه به گوش برسد، مادر سراسیمه خود را به اتاق رسانده و کودک معصومش را در آغوش گرفت؛ نگاه این مادر مهربان به چهره ی تابناک کودک دوخته شد و این قشنگ ترین لحظه ای است که انسان می تواند آن را درک کند و به راستی می توان از خود پرسید: عجب محبتی است محبت مادر، محبتی که در دستگاه عظیم آفرینش مثل و مانند ندارد و هم چون گلی خوشبو روح و روان آدمی را عطرآگین می کند.

صدای کودک گرسنه : ( کودک   هسته / صدا  وابسته ی پیشین / گرسنه وابسته ی پسین )

کودک معصومش : ( کودک هسته / معصوم  وابسته ی پسین / ش  وابسته ی پسین )

نگاه این مادر مهربان : ( مادر  هسته / نگاه  وابسته ی پیشین / این  وابسته ی پیشین / مهربان  وابسته ی پسین )

چهره ی تابناک کودک : (چهره  هسته /تابناک  وابسته ی پسین / کودک  وابسته ی پسین )

قشنگ ترین لحظه : (لحظه  هسته / قشنگ ترین  وابسته ی پیشین )

عجب محبتی : (محبت  هسته / عجب  وابسته ی پیشین )

محبت مادر : ( مادر  هسته / محبت  وابسته ی پیشین )

دستگاه عظیم آفرینش :( آفرینش  هسته / دستگاه وابسته ی پیشین / عظیم  وابسته ی پیشین )

گلی خوشبو :( گل هسته / ی  وابسته ی پسین / خوشبو وابسته ی پسین )

روان آدمی : ( آدم  هسته / روان  وابسته ی پیشین / ی  وابسته ی پسین )

هریک از وابسته های پیشین و پسین که در جملات بالا ذکر شد عنوانی دارند که با یکدیگر به بررسی آن ها می پردازیم.

صدای کودک گرسنه: ( صدای کودک  اضافه ی تعلقی)  صدا: مضاف/ کودک : مضاف الیه

( گرسنه : صفت بیانی کودک )

کودک معصوم : ( معصوم : صفت بیانی )

نگاه این مادر مهربان : ( نگاه این مادر  اضافه ی تعلقی )  نگاه: مضاف/ این مادر: مضاف الیه

( این مادر : این صفت اشاره )/ ( مادر مهربان : مهربان  صفت بیانی )

چهره ی تابناک کودک : ( تابناک : صفت بیانی )/ ( چهره ی کودک اضافه ی تعلقی )  چهره: مضاف/ کودک: مضاف الیه

قشنگ ترین لحظه : قشنگ ترین صفت عالی

عجب محبتی : عجب  صفت تعجب

محبت مادر : اضافه ی تعلقی ( محبت : مضاف / مادر : مضاف الیه )

دستگاه عظیم آفرینش : ( عظیم : صفت بیانی « دستگاه » ) / ( دستگاه آفرینش : اضافه ی غیر تعلقی  دستگاه: مضاف/ افرینش : مضاف الیه )

گلی خوشبو : ( ی  نشانه ی ناشناس ) / ( خوشبو  صفت بیانی )

روان آدمی :  ( اضافه ی تعلقی  روان : مضاف / آدم : مضاف الیه / ی : نشانه ی ناشناس )

اکنون درباره ی هریک از این وابسته ها توضیح می دهیم :

صفت بیانی : صفت بیانی صفتی است که هم چون اسم از نظر ساخت بر چهار دسته تقسیم می شود:

1)    صفت ساده 

2) صفت مرکب

3) صفت مشتق

4) صفت مشتق- مرکب

صفت ساده : صفتی است که تنها یک تکواژ ( جزء معنی دار ) دارد؛ مانند: خوب، کوتاه

صفت مرکب: صفتی است که از دو یا چند تکواژ مستقل تشکیل شده است؛ مانند : خوش بو، دل نواز، قطعه قطعه

باید توجه داشت که صفت مرکب به دو شکل ساخته می شود:

الف) از افزوده شدن صفت +اسم خوش چهره، بدقلق

ب ) افزوده شدن تکواژ مستقل + بن فعل   کج اندیش

صفت مشتق: صفتی است که از یک تکواژ مستقل + یک « وند » به وجود آمده است ؛ مانند: بامرام

چگونگی ساخته شدن صفت های مشتق به شکل زیر است :

الف) پیشوند+ صفت یا اسم : ناشکر

ب) صفت + پسوند: خالصانه

ج) اسم+ پسوند: ایرانی

د) بن مضارع + پسوند: شنوا

ه) بن ماضی + پسوند: دیدار

صفت مشتق- مرکب : این صفت نیز ترکیبی از مرکب و مشتق است؛ مانند : ناجوان مرد

اکنون ترکیب اضافی را در ادامه ی مبحث صفات می آوریم و تمرین و تطبیق آن ها را به طور مشترک ذکر خواهیم کرد.

ترکیب اضافی چیست ؟

هرگاه دو اسم پشت سر آیند به گونه ای که یک کسره رابط میان آنها باشد را ترکیب اضافی می گویند، مانند: توپ علی

( باید توجه داشت که اسم دوم در این ترکیب نباید صفت باشد زیرا در این صورت ترکیب ما وصفی خواهد بود)

ما دونوع ترکیب اضافی داریم :

1) اضافه ی تعلقی

2) اضافه ی غیرتعلقی

 

اضافه ی تعلقی:

در این نوع اضافه یک رابطه ی مالکیت و وابستگی میان مضاف و مضاف الیه وجود دارد؛ مانند: صدای مادر

اضافه ی غیر تعلقی: در این نوع اضافه رابطه ی مالکیت و وابستگی میان مضاف و مضاف الیه نیست؛ مانند: کتاب فارسی

برای بازشناسایی اضافه ی تعلقی از اضافه ی غیرتعلقی می توان از این دو راه استفاده کرد:

1)  در اضافه ی تعلقی می توان مضاف الیه را جمع بست؛ مانند: حیاط مدرسه حیاط مدارس

2)  می توان پس از آن که مضاف و مضاف الیه را در اضافه ی تعلقی جابجاکرد، یک فعل « دارد» در انتهای آن افزود که به موجب آن یک جمله ی سه جزئی مفعول دار ساخته می شود؛ مانند:

کیف زهرا  زهرا کیف دارد.

نکته:

در شماره 1 عنوان کردیم که مضاف الیه جمع بسته می شود اما باید توجه داشت چنان چه مضاف الیه ما اسم خاص بود نمی توان آن را جمع بست؛ مانند: کتاب علی