معنی لغات و درس فارسی نهم « آفرینش همه تنبیه خداوند دل است »

« آفرینش همه تنبیه خداوند دل است » 

مستمع: شنونده	اقرا: اعتراف	آفرینش: آفریده های جهان	بامداد: صبح زود
تسبیح: نیایش کردن، خدارا به پاکی یاد کردن	عجب: عجیب	تنبیه: هوشیار کردن، آگاه کردن	لیل: شب
اسرار: جمع«سر»، راز ها	وجود: هستی	خداوند دل: صاحب دل، انسان عارف	نهار: روز
مرغان: پرندگان	فکرت: فکر و اندیشه	دل ندارد: احساس و عاطفه ندارد	تماشا: نگاه کردن به چیزی به قصد تفریح
الوان: در اینجا به معنی رنگارنگ	حیف: افسوس، دریغ	جهالت: نادانی	خفته: غافل و بی خبر
حقهک ظرفی کوچک، که در آن، جواهر نگه داری شود.	عنب: انگور	حیران: سرگردان	صدبرگ: نوعی گل سرخ با گلبرگ های پُرپَر و زیاد.
کرم: بخشش	مسخر: رام و مطیع	تقدیر: سرنوشت، فرمان خدا	یاقوت: سنگ قیمتی به رنگ های سرخ، زردو کبود
گوی: توپ کوچک	راست روان: انسان های درستکار	اِنعام: بخشش، نعمت دادن	بار: آفریننده، خالق، نیکوکار

 

بهتر یاد بگیریم:

الوان: جمع لون به معنی رنگ ها.

گاهی واژه ی الوان به صورت صفت به کار می رود و به معنی «رنگارنگ» است؛ مانند مصراع « که تواند که دهد میوه ی الوان از چوب؟»

اِنعام: نعمت دادن، بخشش/ اَنعام: چهارپایان، معمولاً در معنای مفرد به کار می رود.

محتوای شعر:

شعر «آفرینش همه تنبیه خداوند دل است» از بخش مواعظِ (=جمع موعظه، به معنی پند ها و اندرز ها) سعدی انتخاب شده. اصل شعر، دارا چهل و سه بیت و با نام «وصف بهار» سروده شده است.

این شعر با آوردن آیات و نوشته های خداوند بزرگ و نیاز انسان به پروردگار، همراه است. در این سروده ی زیبا، سعدی پدیده های هستی را در حال نیایش و ستایش پروردگار یافته است و به این نکته اشاره دارد که با نگاه جستجوگرانه به پدیده های آفرینش، می توان به شناخت خداوند دست یافت.

معنی ابیات:

بامدادی که که تفاوت نکند لیل و نهار                             خوش بود دامن صحرا و تماشای بهار

- در صبح زود اول بهار که طول شب و روز آن یکسان است، رفتن به صحرا و تماشاکردن گل های زیبای بهاری، لذت بخش است.

آرایه ها: لیل و نهار: تضاد/ بهار و نهار: جناس

توجه:

تفاوت نکرن لیل و نهار، اشاره به مساوی بودن طول شب و روز در سال دارد که دوباره اتفاق می افتد:

الف) ابتدای بهار

ب) ابتدای پاییز

آفرینش همه تنبیه خداوند دل است                                     دل ندارد که ندارد به خداوند اقرار

- تمام پدیده های آفرینش برای آگاه کردن انسان های عارف است و اگر کسی وجود خدارا انکار کند و به خدا ایمان نیاورد، ذوق و احساسی ندارد.

آرایه ها: واج آرایی «د»/ که و به: جناس/ دل: مجازاً احساس و عاطفه

نکته دستوری: آفرینش (آفرین+ -ِ ش)= مشتق/ که در مصراع دوم به معنی کسی که، ضمیر مبهم است/ همه: بدل

این همه نقش عجب بر در و دیوار وجود                             هر که فکرت نکند، نقش بود بر دیوار

- هر کسی که با این همه نقش ها و پدیده های عجیب هستی به آفریننده ی آنها نیندیشد، همانند عکس و تصویر روی دیوار، بی احساس و بی روح است.

آرایه ها: در و دیوار: مراعات نظیر/ دیوار وجود: اضافه تشبیهی/ بر و در: جناس

توجه:

« ت» در فکرت، ضمیر نیست! بلکه مربوط به خود کلمه ی « فکرت» است.

کوه و دریا و درختان، همه در تسبیح اند                        نه همه مستمعی فهم کند این اسرار

- کوه، دریا و درختان (همه موجودات) در حال نیایش خداوند هستند، اما هر شنونده ای این راز را درک نمی کند.

آرایه ها: کوه و دریا و درختان: مراعات نظیر/ بیت تلمیح دارد به آیه ی چهل و چهار سوره اسراء: اِن مِن شَیءٍ اِلا یٌسَبَح بِحَمدهِ وَلکنِ لا تفقهونَ تَسبیحَهٌم اِنَهٌ کانَ حلیماً غَفوراً.

معنی: چیزی در جهان نیست مگر آن که خدارا تسبیح می کندو به پاکی می ستاید، لیکن شما تسبیح آن را نمی فهمید. به درستی که خداصبور و آمرزنده است.

خبرت هست که مرغان سحر می گویند                        آخر ای خفته، سر از خواب جهالت بردار؟

- آیا خبر داری که پرندگان سحری به هنگام صبح می گویند: ای انسان غافل، از بی خبری و نادانی، رهاشو.

آرایه ها: خواب، سحر وخفته: مراعات نظیر/ سر و سحر: جناس/ خواب جهالت: اضافه ی تشبیهی/ سر از خواب برداشتن: کنایه از آگاهی و بیداری

نکته دستوری: « ت» در خبر،ر نهاد است یا به این صورت هم می آید: خبر برای تو هست ( برای تو: مسند )/ خفته: صفت جانشین اسم: ای (انسان) خفته.

تا کی آخر چو بنفشه، سرغفلت در پیش                     حیف باشد که تو در خوابی و نرگس، بیدار

- تاکی می خواهی مانند گل بنفشه، درغفلت و نادانی به سر ببری. حیف است که تو بی خبر و غافل باشی و گل نرگس بیدار و آگاه باشد.

آرایه ها: بنفشه و نرگس: مراعات نظیر/ چوبنفشه: تشبیه/ در و سر: جناس/ بنفشه در این بیت، نماد غفلت و سرافکندگی/ نرگس، نماد بینایی و آگاهی است/ سر غفلت در پش گرفتن: کنایه.

نکته دستوری: « حیف» نقش مسندی دارد/ «ی» در خوابی، به معنی «هستی» ، فعل اسنادی است.

که تواند که دهد میوه الوان از چوب؟                                یاکه داند که برآرد گل صدبرگ از خار؟

- تنها خداوند بزرگ است که می تواند از چوب درخت، میوه های رنگارنگ و از خار، گل های سرخ زیباف پدید آورد.

آرایه ها: چوبک مجازادرخت/ گل و خار: تضاد

نکته دستوری: هردو مصراع، استفهام انکاری است./ صدبرگ: صفت مرکب.

عقل حیران شود از خوشه زرین عنب                                فهم، عاجز شود از حقه یاقوت انار

- عقل از زیبایی خوشه طلایی انگور، متحیر است و فهم از درک زیبایی و ظرافت های دانه های انار که مانند یاقوتی سرخ و ارزشمند می درخشد، ناتوان است.

آرایه ها: حیران شدن عقل و عاجز بودن فهم: تشخیص/عنب و انار: مراعات نظیر/ حقه یاقوت انار: اضافه تشبیهی ( انار به کیسه پر از یاقوت تشبیه شده است.)

پاک و بی عیب خدایی که به تقدیر عزیز                           ماه و خورشید، مسخر کند لیل و نهار

- خداوند پاک و بی عیب با فرمان خود، تمام پدیده ها و موجودات را (ماه، خورشید وشب و روز را) مطیع خود کرده است.

آرایه ها: لیل و نهار: تضاد/ ماه و خورشید: مراعات نظیر/ بیت، تلمیح به آیات قرآن دارد.

تا قیامت سخن اندر کَرَم و رحمت او                                      همه گویند و یکی گفته نیاید ز هزار

- اگر همه مردم تا روز قیامت درباره بخشش و لطف خداوند سخن بگویند، باز هم یکی از هزاران لطف و رحمت خداوندف گفته نمی شود.

نکته دستوری: « تا» حرف اضافه است و قیامت، متمم/ همه، نقش نهادی دارد.

نعمتت بار خدایا، ز عدد بیرون است                                      شکر اِنعام تو هرگز نکند شکرگزار

- پروردگارا، نعمت های تو قابل شمارش نیست و هیچ انسان شکر گزاری نمی تواند، شکر نعمت های بی کران تورا به جای آورد.

آرایه ها: نعمت، شکر، انعام و شکرگزار: مراعات نظیر/ ز عدد بیرون بودن: کنایه از بی شمار بودن

نکته دستوری: « ت» در نعمتت: مضاف الیه/ هرگز: قید نفی.

سعدیا، راست رٌوان، گوی سعادت بردند                            راستی کن که به منزل نرسد کج رفتار

- ای سعدی، انسان های درست کردار، به سعادت و خوشبختی می رسند؛ بنابراین توهم انسانی صادق و راستگو باش، زیرا انسان بدرفتار به هدف و مقصودش نمی رسد.

آرایه ها: که و به: جناس/ گوی سعادت: اضافه تشبیهی/ گوی بردند: کنایه از دست یافتن و سبقت گرفتن

نکته دستوری: سعدی: مندا و « ا» : حرف ندا/ راست روان: مرکب ( « ان» جمع در ساختمان اسم دخالتی ندارد.)/ کج رفتار: مشتق- مرکب و صفت جانشین اسم (انسان کج رفتار)

واژه های مهم املایی: تفاوت – لیل و نهار – صحرا – تنبیه – اقرار – نقش عجب – فکرت – تسبیح اند – مستمعی – اسرار – مرغان سحر – خفته – جهالت – غفلت – حیف – میوه الوان – صدبرگ – حیران – خوشه زرین – عنب – عاجز – حقه یاقوت – تقدیر عزیز – مسخر – اِنعام – شکرگزار – گوی سعادت.

تاریخ ادبیات:

سعدی: مٌشرف الدین مصلح بن عبدالله شیرازی، شاعر و نویسنده بزرگ قرن هفتم است. سعدی در شیراز به کسب علم پرداخت و سپس به بغداد رفت و در مدرسه نظامیه به تحصیل مشغول شد. درسل ششصدو پنجاه و پنج بوستان را به نظم در آوردو در سال بعدگلستان را تالیف کرد. علاوه بر این ها قصاید، غزلیات، قطعات، ترجیع بند، رباعیات، مقالات و قصاید عربی دارد که همه را در « کلیات» وی جمع کرده اند.

قالب شعر: قصیده

خودارزیابی:

چند نمونه از جلوه های زیبایی آفرینش و نعمت های خدارا در درس، بیابید و بیان کنید.

زیبایی دشت و صحرا در فصل بهار، میوه های رنگارنگ، گل صدبرگ، خوشه طلایی رنگ انگور، انار یاقوتی رنگ.

مفهوم آیه چهل و چهار سوره اسراء با کدام بیت درس تناسب دارد؟

آیه چهل چهار سوره اسراء: تَسَبشحٌ لشهص السماواتٌ السَبعص و الارضٌ و مَن فیهِنَ و اِن مِن شَیءٍ اِلا یٌسَبِحٌ بیحَمدِه و لکِن لا تَفقَهون تشسبیحَهٌم اینَهٌ کانَ حلیماً غفوراً.

ترجمه: آسمان های هفت گانه و زمین و هر کس که در آن هاست او را ستایش می کنند، و هیچ چیز نیست مگر آنکه در حال ستایش، تسبیح او می گوید ولی شما تسبیح آن هارا در نمی یابید. به راستی که او همواره بردبار و آمرزنده است.

با این بیت درس تناسب معنایی دارد:

کوه و دریا و درختان همه در تسبیح اند                                        نه همه مستمعی فهم کند این اسرار

پیام بیت پایانی شعر را توضیح دهید؟

در راه راست حرکت کردن و درست رفتار کردن در زندگی، موجب سعادتمندی در هر دو دنیا می شود. اگر انسانی رفتار نادرستی در زندگیش داشته باشد، بی شک به سعادت و خوشبختی واقعی دست نمی یابد.

نوشتن: مترادف واژه های زیر را از متن درس بیابید و بنویسید.

شگفت: عجب– آگاهی: تنبیه– ستایش خداوند: تسبیح– شنونده: مستمع – نادانی:جهالت– انگور: عنب – رام: مسخر– روز: نهار– مقصد: منزل– خوشبختی: سعادت.

در بیت های زیر از کدام عناصر زیبایی سخن، استفاده شده است؟

- خبرت هست که مرغان سحر می گویند                      آخر ای خفته، سر از خواب جهالت بردار؟

جان بخشی (در اینجابیشتر می شود گفت « انسان پنداری» پرنده. یعنی به پرنده صفت انسانی که ن سخن گفتن» است، داده شده.)

مراعات نظیر (خفته، خواب، مرغان سحر)

- تا کی آخر چو بنفشه سر غفلت در پیش؟                حیف باشد که تو در خوابی و نرگس، بیدار

تشبیه (مخاطب به بنفشه تشبیه شده است.)

جان بخشی (بیدار بودن نرگس و سر غفلت در پیش داشتن بنفشه.)

تضاد: خواب و بیدار

بیت دوم درس را در یک بندف توضیح دهید.

تمام جهان هستی که آفریده ی خالق یکتاست، بیدار کننده دل انسان است و هرکس که به وجود خداوند اقرار نکند، گویی اصلا دل ندارد. (دل جایگاه شناخت خداوند است.)