نکاتی در خصوص قالب چهار پاره

موضوع : نکاتی در خصوص قالب چهار پاره

  

چهار پاره ، عنوانی عام است برای شعری که از بندهای چهار مصراعی تشکیل شده باشد و در هر بند، بعضی مصراعها با هم ؛ هم قافیه باشند. مشهورترین شکل چهارپاره که رواجی عام هم یافته، آن است که مصراعهای دوّم و چهارم هر بند، هم قافیه باشند

 

 به دیگر تعریف :چهارپاره، از قالبهاى جدید شعر فارسى، متشکل از چند بندِ چهار مصراعى که در معنا پیوسته و در قافیه مختلف‌اند. حداقل بندها دوتاست و حداکثرى براى آنها تعیین نشده است. قافیه در چهارپاره می‌تواند حالات متفاوتى داشته باشد.

چهارپاره که "دوبیتی پیوسته" نیز نامیده شده، در دوره های نخست شعر فارسی وجود نداشته است. بنا بر نظر مرحوم دکتر یوسفی "سابقه سرودن دوبیتی های پیوسته شاید به اوایل قرن نهم هجری میرسد." ولی این قالب، بیش ترین رواج را در اوایل قرن حاضر و در میان شاعرانی داشته که ضمن حفظ مشخصات اصلی قالبهای کهن، آزادی عمل در انتخاب قافیه را در بیش ترین حدّ ممکن طلب می کرده اند; و می دانیم که چهارپاره حتّی از مثنوی نیز آزادتر است چون شاعر در هر دو بیت(چهار مصراع)، فقط یک بار باید به دنبال قافیه بگردد (مصراع چهارم را با دومی هم قافیه کند.) در حالی که در مثنوی، در دو بیت باید دو قافیه پیدا کند. 

در میان اشعار کلاسیک فارسی، این قالب جدیدترین قالب بوده و پس از مشروطیت در ایران رواج یافته‌است. این قالب شعری از دوبیتی‌هایی با معنای منسجم تشکیل شده‌است. با این تفاوت که بر خلاف دو بیتی معمولاً مصرع‌های اول با مصرع‌های دوم و چهارم هم قافیه نیست و از لحاظ وزن نیز کافیست که مصرع‌ها هم وزن باشندمعروف ترین شعرایی که در این قالب طبع آزمایی کرده‌اند فریدون توللی، فریدون مشیری، مهدی سهیلی و پرویز خانلری می‌باشند.

  بنا بر تعاریف یاد شده چهار پاره ها اشعاری هستند که هربند آن ازچهارمصراع تشکیل می شود اما از نظر ارائه مفهوم بندها در طول هم قرار دارند ویک مضمون واحد را ارائه می دهند.

.شاعرانی که این قالب را به کار گرفته اند به خاطر نوجویی ها وپیدا کردن راه هایی جدید وایجاد تفنن قافیه این نوع اشعار را به اشکال مختلف به کار گرفته اند:

 1)فقط مصراع دوم و چهارم را هم قافیه کرده اند:

بلم آرام چون قویی سبک بار

به نرمی بر سر کارون همی رفت

به نخلستان ساحل قرص خورشید

زدامان افق بیرون همی رفت

2)مصراع های اول وسوم به یک قافیه ومصراع های دوم وچهارم را در قافیه ای دیگر به کار گرفته اند:

بیایید ای کبوترهای دلخواه

بدان کافورگون پاها چو شنگرف

بپرید از فراز بام وناگاه

به گرد من فرود آیید چون برف

3)مصراع اول وچهارم به یک قافیه و دوم و سوم رابه قافیه ای دیگر به کار برده اند:

اردوی ستم خسته وعاجز شد وبرگشت

برگشت نه میل خود از حمله احرار

ره باز شدو گندم و آذوقه به خروار

هی وارد تبریز شد از هر در و هر دشت

باید توجه داشت نوع اول چهارپاره ها بیش از اشکال دیگر رواج یافت وتا حدود سال های 1340که شعر آزاد نیمایی رواج گسترده یافت رایج ترین ومعمول ترین شکل شعر نو بوده است ودر حقیقت می توان گفت این قالب حد وسط شعر سنتی وآزاد نیمایی بود و شاعرانی که هنوز دلبستگی هایی به قالب های سنتی شعر فارسی داشتند ونمی خواستند از آن شیوه کاملا دوری کنند آن را برگزیده بودند.

کمیسیون فناوری آماده دریافت  نظرات همکاران در خصوص مطالب یاد شده می باشد

با تشکر