سمبل ها ونماد ها در نقاشی ایرانی

• ·انسان ، نمادی است از روح قدسی عالم ملکوت
• ·چهره ، تمثیلی است از تجلیات عالم حق
• ·انسان پیر، نماد خرد است
• ·تفکر ، تمثیلی است از اندیشه در آیات خدا
• ·کاسه ، تمثیلی است از سرمستی سالک
• ·لیلی، تمثیلی است از عشق یزدانی
• ·مجنون ، سمبل روح تشنه عالم بشری است
• ·گوش ، تمثیلی است از پذیرای کلام الهی
• ·محراب، محل توجه دل است
• ·همنشینی انسان با طبیعت، تمثیلی است از روح لطیف انسان شرقی برای رسیدن به کمال
• ·کوه قاف، تمثیلی است از مقام یکرنگی و حقیقت انسانیت
• ·گلزار ، تمثیلی است از باغ معرفت دل
• ·همیشه بهاربودن طبیعت، تمثیلی است از بهشت برروی زمین
• ·آب ،عنصر حیات وبحر معرفت است
• ·دریا ، نماد هستی است
• ·درخت وگل ، نماد عناصر تشکیل دهنده بهشت هستند
• ·سرو ، نماد جاودانگی است و به تنهایی بیان کننده بهشت ملکوت است بر زمین علو مرتبه
• ·سرو ناز، رمز عاشق ومعشوق است . در نقاشی ایرانی از جایگاه قدسی برخوردار است
• ·سرو روان ، تمثیلی است از وزش باد در بین درختان و بیا ن موسیقیایی طبیعت
• ·سبزه زار، تمثیلی است از محل جلوه تجلیات الهی
• ·ابر وباد ، نماد امدادهای غیبی
• ·آتش ، نمادی است ازنورانیت وتقدس . در اطراف سر پیامبران وچهره های قدسی نقش میشود
• ·صخره وکوه به صورت انسان یا حیوان ، شاهدان اعمال انسان ها هستند
• ·صحرا ، تمثیلی است از عالم روحانی
• .آهو ، نمادی است از مجنون ونشانه مظلومیت ،بی گناهی وعشق معنوی.به روایت دیگر، آهو تمثیل
•  انسانی است که از عشق مجازی به عشق حقیقی و خدایی رسیده است
• ·پرنده ، جستجو گر جهان معنا است (روح آدمی در پرواز روحانی) در نقاشی ایرانی پرنده دارای شعور است و در جستجوی حقیقت
• ·پرواز پرنده، نمادی است از عروج روح آدمی برای رسیدن به جهان بالا
• ·ماهی ، نماد شخص عارف است که در دریای سیر وسلوک معنوی شناور است
• ·اسب ، نماد غرور ،نجابت، شجاعت وپاکی است و گاه سمبل سرکشی وطغیان
• ·شیر ، به معنای قدرت الهی است وگاه نماد قدرت جسمانی (یا معنوی)
• ·شتر ، کنایه از نفس مطمئنه است (نفسی است که صاحب آن احساس کمک و امنیّت از طرف خداوندمیکند و نفس او در نزد خداوند – تبارک و تعالی – آرام است... و با ذکر خدا مطمئن می شود وبه سوی او باز می گردد و مشتاق لقاء و قرب او است)
• ·مار ، تمثیلی است از نفس شیطانی
• ·گرگ ، نمادی است از خیانت و شیطان صفتی
• .جانوران شاخدار همچون بز کوهی وگاو را نماد نیروی باروری میدانند
• حیوانات افسانه ای
• ·هما (سیمرغ) ، سمبل سعادت و خوشبختی است .در ادبیات حماسی (شاهنامه) سیمرغ نماد خردومداواست . بنا برروایت منطق الطیر عطار ، جمعی از مرغان برای رسیدن به حقیقت و والایی روح ، عزم کوه قاف کردند اما به دلیل سختی راه و نداشتن خلوص ، در پایان فقط  "سی مرغ" مخلص باقی ماندند و به کمال وقرب الهی رسیدند (معرفت یافتن به ذات خدا)
• ·دیو و اژدها ،نماد نفس پلید (شیطانی) هستند .در نگاره های ایرانی همیشه در مقابل دیو ، پری و در مقابل اژدها ، سیمرغ نقش میشود
• ·جنگ سیمرغ واژدها ، نمادی است از مبارزه همیشگی روشنایی وتاریکی ، دانایی وجهل ، حق وباطل
• ·اهریمن ، تمثیلی است از غایت زشتی و پلیدی
• ·مرگ ، جدا شدن از جهان مادی و رسیدن به حقیقت و جاودانگی است

 

منبع :شریفی،بهمن،آموزش نگارگری جلد (1)،چاپ دوم ،انشارات یساولی ،