مقدمه
ارزش یابی یکی از عناصر بسیار مهم برنامه درسی است که تنها به
پرسش‌های کلاسی یا آزمون های پایانی محدود نمی شود. وقتی که محصول برنامه
درسی به شکل بسته ی آموزشی در اختیار مخاطبان و مجریان قرار گرفت، انتظار
میرود معلمان به منظور اطمینان از میزان تحقق اهداف برنامه، از آزمون‌ها و
شیوه‌های متنوّع، برای ارزش یابی استفاده کنند. پیشنهاد می شود در انتخاب
شیوه های ارزش یابی اصول زیر رعایت شود:
1 – شیوه ی ارزش یابی باید با اهداف آموزشی و سایر عناصر
برنامه، متناسب باشد و معلوم کند که هر کدام از شیوه ها و مهارت ها چه
دانش، مهارت و نگرشی را می‌سنجد.
2 – شیوه ی ارزش یابی باید با رویکرد برنامه تناسب داشته
باشد، مثلاً در برنامه ای که فعالیت محور و مهارتی است، شیوه‌های ارزشیابی
در عین توجه به فرایند آموزش، نتیجه و میزان کسب مهارت آموزشی را نیز مورد
توجّه و سنجش قرار می دهد.
3 – شیوه ی انتخاب شده، نسبت به سایر شیوه ها، کارآیی بیشتری داشته باشد.
4 – به تناسب ماهیت اهداف و سایر عناصر برنامه از شیوه های متنوّع، استفاده شود.
برای ارزش یابی ازمیزان تحقق اهداف برنامه ی درسی زبان و
ادبیات فارسی دوره ی اوّل متوسطه، جهت گیری‌ها متنوّعی قابل طرح است. در
این برنامه با توجّه به اصول و مبانی آموزش زبان و ادبیات فارسی و نیز
اهمیت برخی روش های ارزش یابی در این درس به اصول زیر تکیه و تأکید می شود:
1 – ارزش یابی از مهارت های خوانداری زبان
2 – ارزش یابی تلفیقی از مهارت های نوشتاری زبان
3 – ارزش یابی از فرایند آموزش و فعالیت های دانش آموزان
4 – ارزش یابی مستمر (تکوینی) در کنار ارزش یابی پایانی
با توجه به ماهیت برنامه‌ی درسی زبان و ادبیات فارسی و نیز
نوع ارزش یابی حاکم بر آموزش، برای ارزشیابی این درس، روش‌های زیر پیشنهاد
می شود:
1 – آزمون کتبی
2 – آزمون شفاهی
3 – مشاهده ی رفتار
برای استفاده‌ی درست از روش‌های فوق ورعایت رویکردهای ارزشیابی در این برنامه، از ابزارهای زیر می‌توان بهره گرفت:
1 – آزمون کتبی شامل سوالات تکمیل کردنی، پاسخ کوتاه، انشایی و ... از ریز مهارت های نوشتاری.
2 – آزمون شفاهی شامل پرسش های شفاهی از مهارت های گوش دادن، سخن گفتن ، خواندن، درک متن و ریزمهارت های خوانداری (لحن، تکیه و...).
3 – چک لیست، ابزار اندازه گیری عملکرد دانش آموز در مهارت
های ارتباطی، توانایی های ذهنی، شرکت در فعالیت های گروهی و مهارت های
شفاهی زبان.
شیوه نامه ی ارزش یابی فارسی
جدول ساعات و مواد درسی زبان و ادبیات فارسی دورة اوّل متوسطه
|
ساعات
|
مواد درسی
|
نوع آزمون و ارزش یابی
|
|
4
|
2
|
1) خواندن فارسی و درک متن
|
شفاهی – کتبی
|
|
2) املای فارسی
|
کتبی
|
|
2
|
3) آموزش مهارت های نوشتاری
(نگارش و انشا)
|
کتبی
|
ارزش یابی آزمون های مستمر و پایانی درس های فارسی و درک متن (مهارت خواندن و کاربست ریزمهارت های خوانداری)، املا (مهارت درست نویسی و توانایی تشخیص شکل های صحیح نوشتاری) و درس آموزش مهارت‌های نوشتاری(نگارش و انشا) ، به شرح زیر است:
1 – خواندن فارسی و درک متن: شفاهی – کتبی (20 نمره)
ارزش یابی تکوینی: 20 نمره: شفاهی
آزمون تکوینی (مستمر) می تواند شامل موارد زیر باشد: روخوانی
متن با رعایت آهنگ و لحن مناسب آن، درک مطلب، خود ارزیابی، دانش های زبانی و
ادبی، کارگروهی و مشارکت در گفت وگو، حفظ شعر، مطالعه و کتاب خوانی و
پژوهش، توانایی در سخنوری و فن بیان، پاسخ به فعالیت ها و تمرین ها،
شعرخوانی و روان خوانی.
یادآوری: نمره ی هر یک از ریز مواد بالا، به تشخیص معلّم و متناسب با فرآیند آموزش و شرایط کلاس و درس تعیین می شود.
ارزش یابی پایانی: 20 نمره : کتبی
نمره گذاری درس ادبیات فارسی پایةهفتم و هشتم دورة اول متوسطه
|
موضوع
|
پایانی نوبت اول
|
پایانی نوبت دوم
|
شهریور
|
|
نیمه اول کتاب
|
نیمه دوم کتاب
|
|
بیان معنی شعر و نثر
|
6
|
2
|
4
|
6
|
|
شناخت و معنی واژه
|
2
|
5/0
|
5/1
|
2
|
|
درک متن
|
4
|
1
|
3
|
4
|
|
دانش های زبانی و ادبی
|
3
|
5/0
|
5/2
|
3
|
|
خودارزیابی
|
3
|
1
|
2
|
3
|
|
حفظ شعر
|
2
|
-
|
2
|
2
|
|
جمع
|
20
|
20
|
20
|
نمره ی نهایی: میانگین ارزش یابی تکوینی و پایانی است. (20=2: 40=20+20)
یادآوری: در هر نوبت به دلخواهِ دانش آموز، فقط یک شعر حفظی خواسته شود.
2 – املای فارسی: کتبی (20 نمره)
- ارزش یابی تکوینی، 20 نمره: 20 نمره املای تقریری تقسیم بر دو + 10 نمره فعالیت های املایی بخش نوشتن و پرسش های معلم ساخته
- ارزش یابی پایانی، 20 نمره: 20 نمره املای تقریری .
* نمره ی نهایی: میانگین ارزش یابی تکوینی و پایانی (20=2: 40=20+20)
یادآوری: املای تکوینی همیشه از درس خوانده شده، نیست. می‌توان از درس‌های پیشین و حتی دیگر کتاب‌های درسی همان پایه نیز املا گفت.
- · تذکّر: همچنان
که در سال های گذشته، یادآور شده‌ایم؛ تشدید ( ّ ) به عنوان یکی از
نشانه‌های گفتاری زبان فارسی، آموزش داده میشود؛ امّا در ارزشیابی درس
املا، نمره‌ای به آن تعلّق نمی‌گیرد.
3- آموزش مهارت های نوشتاری(نگارش و انشا): کتبی (20 نمره)
ارزشیابی این درس در دو بخش صورت می گیرد:
الف) ارزشیابی فرایندی( مستمر) ب) ارزشیابی پایانی
الف) ارزشیابی فرایندی(مستمر)،(20 نمره)
ارزشیابی فرایندی، ارزشیابی عمکردی است که همزمان با
پیشرفت فرایند «یاد دهی- یادگیری» و دقیقاً مبتنی بر آموزه های کتاب درسی
صورت می گیرد ؛ یعنی معلّم پس از آموزش درس و به محض ورود به فعّالیّت های
نگارشی ارزشیابی را آغاز می کند.
ارزشیابی فرایندی در دو بخش و مبتنی بر موارد زیر است:
-بازشناسی( تشخیصی)،(تمرین شماره 1 هر درس)، این تمرین ها در پی سنجش و تقویت توانایی بازشناسی دانش آموزان است .
- آفرینش ( تولیدی) ( تمرین شماره 2 هر درس) ، اهداف آموزشی این تمرین ها، تقویت توانایی مهارت نوشتن بر اساس آموزه های هر درس است.
1) مهارت نوشتن - داوری ( تحلیلی)( تمرین شماره 3 هر درس)، هدف این تمرین ها پرورش توانایی مهارت نقد و تحلیل نوشته ها، بر اساس سنجه های کتاب است.
(18 نمره) - تصویر نویسی(انشای آزاد) ، تصویر نویسی با هدف بالا بردن دقّت در نگاه و درک عناصر بصری و در نهایت، تقویت مهارت نوشتن، طراحی شده است.
- بازنویسی حکایت. در باز نویسیِ حکایت، تاکید بر باز نویسی به زبان ساده و ساده نویسی است.
- گسترش مثل. در این بخش، بازآفرینی، گسترش دادن و افزودن شاخ و برگ به اصل مَثل مورد تاکید است.
- درست نویسی. درست
نویسی ها با هدف آموزش هنجار های نوشتن و آشنایی با کاربرد درست واژگان
نوشتار معیار در ساختار کتاب، گنجانده شده اند.
* یاد آوری : هیچ یک از این عناصر و
فّعالیّت ها به تنهایی موضوعِ آموزش و ارزشیابی نیستند؛ بلکه همه در
خدمت تقویت توانایی نوشتن هستند. بنابراین پیشرفت دانش آموزان در مهارت
نوشتن، هدف اصلی است.
در این بخش، به دلیل پیوستگی مهارت های زبانی، مهارت خواندنِ متن تولیدی از سوی دانش
2) مهارت خواندن آموزان ارزش یابی خواهد شد؛ یعنی لازم است هر دانش آموز، توانایی خوانش صحیحِ نوشته
(2 نمره) خود را با رعایت مهارت های خوانداری ( تکیه، لحن، کنش های آوایی و ...) داشته باشد.
ب) ارزشیابی پایانی( 20 نمره)
بر پایة رویکرد اصلی این برنامه که « آموزش مهارت های
نوشتاری» است. همة عناصر سازه ای و محتوایی کتاب به دنبال پرورش «مهارت
نوشتن» هستند؛ بنابراین تمام آموزه های درس، فعّالیّت های نگارشی،
تصویر نویسی یا انشای آزاد، بازنویسی حکایت و گسترش مثل ، نهایتا باید به
تولید یک متن مناسب بینجامد که کم و بیش همة نتایج آزمون فرایندی را در
بر گیرد؛ این نتایج در هر نوبت و در قالب آزمون پایانی ارزشیابی می شود.
در ارزشیابی پایانی چند موضوع تعیین می شود تا دانش آموز
یک موضوع را برگزیند و در بارة آن، متنی بنویسد. نوشتة دانش آموز، بر پایة
سنجه های زیر، ارزشیابی می شود.
|
شیوه نامة ارزشیابی پایانی‹‹ آموزش مهارت های نوشتاری» پایة هفتم و هشتم
|
|
نمره
|
سنجه های ارزشیابی
|
موضوع
|
|
2
2
|
1. ساختار بیرونی( داشتن مقدّمه، تنه ، نتیجه)
2. ساختار زبانی ( زبان نوشته ساده، جمله ها کوتاه)
|
الف) ساختار
|
|
2
3
3
3
2
|
1. خوش آغازی (جذّابیّت و گیرایی- نشان دادن نمایی کلّی از محتوای نوشته)
* شیوة بیان نوشته( بیان ساده و صمیمی- بیان 2. پرورش موضوع احساس متناسب با موضوع)
* سیر منطقی نوشته( پرداختن به جنبه های
مختلف موضوع- انسجام نوشته)
* فکر و نگاه نو(نگاه به موضوع، از زاویه ای متفاوت)
3. خوش فرجامی ( جمع بندی مطالب- تاثیر گذاری و تفکّر برانگیز بودن)
|
ب) محتوا
|
|
1
1
1
|
1. نشانه های نگارشی(نشانه گذاری به تناسب آموخته ها و نیاز های متن)
2. املای واژگان( نداشتن غلط املایی)
3. پاکیزه نویسی( حاشیه گذاری و حُسنِ سلیقه)
|
پ) هنجار های نگارشی
|
نمره نهایی: میانگین ارزشیابی فرایندی( مستمر) و ارزشیابی پایانی است. (20=2÷40=20+20) .
در صورت برخورداری نوشته از فضای خلاقانه و نگاه نو، می توان از برخی کاستی های ظاهری و کم اهمیت مانند خط خوردگی ها، چشم پوشی کرد.
تذکّر: درس فارسی شامل سه عنوان مستقل است
که هر یک نمره ی جداگانه ای دارند. تفکیک عناوین و ساعات، نباید بهانه‌ای
شود برای توزیع مواد درسی میان چند دبیر، با توجّه به رویکرد تلفیقی و درهم
تنیدگی مهارت های زبانی، ضرورت دارد، چهارساعت فارسی در یک کلاس، به یک
دبیر واگذار گردد. گروه زبان و ادب فارسی
دفترتالیف کتاب های درسی
» به جای «برای» 
علی